Güncelleme: 03/08/2022
Narkolepsi gün içinde ani başlayan aşırı uyku atakları ile seyreden bir kronik hipersomni bozukluğudur. Gündüz aşırı uykululuk en sık başlangıç belirtisidir. Her ne kadar sıklıkla hareketsiz ve görece inaktif durumlarda ortaya çıksa da aktif bir iş yaparken örneğin araç kullanırken, yemek yerken, heyecanlı bir maç seyrederken de önüne geçilemeyen uyku atakları olabilir. Saniyeler dakikalar sürer.
Fotoğraf: Dilek Necioğlu Örken
Toplumun yaklaşık %0,05’ini etkileyen nadir bir hastalıktır. Başlangıç ergenlik çağındadır ve otuzlu yaşlarda ikinci bir artış görülür. Erkeklerde kadınlardan daha sıktır.
Kalıtımsal ve çevresel faktörlerin etkileşmesi sonucunda hipotalamus dediğimiz ve beyin ile endokrin sistem arasındaki bağlantıyı sağlayan çekirdekler bütünündeki hipokretin nöronlarının immun aracılı mekanizmalarla kaybı sonucu gelişir.
Narkolepsiye yani beklenmedik zamanda ve istenmedik yerlerde olan aşırı uyku ataklarına katapleksi, uyku felci, hipnogojik/hipnopompik halüsinasyonlar ve bozulmuş gece uykusu eşlik edebilir. Uyku atağı öncesi çift ve bulanık görme olabilir.
Katapleksi bilinçte değişiklik olmadan istemli kaslarda ani başlayan felç halidir. Bazen ani olarak kas boşalması düşme veya olduğu yere yığılma olabilir. Hiçbir zaman solunum kasları tutulmaz. Bazen ataklar yüz veya çenede sarkma, göz kapaklarının düşmesi ya da peltek konuşma gibi bölgesel olabilir. Ataklar 2-10 saniye gibi çok kısadır. Atak sıklığı günde birkaç ile yılda birkaç arasında değişkendir. Sıklıkla kahkaha atmakla tetiklenebilir. Otonom belirtiler eşlik edebilir.
Uyku felci genellikle uykudan REM uykusu dediğimiz hızlı göz hareketleri evresinde uyanıldığında meydana gelen tüm vücuttaki felçtir. Saniyeler ve dakikalar sürer ve kendiliğinden düzelir. Sadece solunum ve göz hareketlerinin korunduğu bu felç hali kişi için çok korkutucu olabilir. Narkolepsi tanısı için illa olması gerekli değildir.
Hipnogojik/hipnopompik halüsinasyonlar uykuya geçiş ya da uyanma esnasında ortaya çıkan canlı ve ürkütücü hayallerdir. Bu hayaller görsel, işitsel ya da taktil olabilir.
Tip 1 ve Tip 2 olmak üzere iki tip narkolepsi vardır. Aralarındaki en önemli fark Tip 1’de katapleksi olmasıdır.
Narkolepsi ile şeker hastalığı, obesite, tıkayıcı uyku apne sendromu, duygu durum bozuklukları, anksiyete ve yeme bozuklukları sıklıkla birlikte görülür.
Narkolepsi hastalığı kişinin hem sosyal hem iş hem de aile yaşamında sorunlar yaratabilir. Bu nedenle tanı konması önemlidir.
Katapleksi her ne kadar narkolepsi tanısı koydurucu bir bulguysa da hastaların %30’unda olmayabilir. Tanı öykü ve muayeneye ek olarak yapılacak polisomnografik inceleme ve çoklu uyku latans testi ile konur.
Tedavide ilaç dışı yaklaşımlar yani uyku hijyenini sağlamak ve programlanmış gündüz uykuları uyumak önemlidir. Ayrıca çeşitli ilaçlarla da tedavisi mümkündür.
