Güncelleme: 06/07/2022
Postural taşikardi sendromu (PoTS) ayağa kalkmakla ortaya çıkan, kalp hızında anormal bir artıştır. Yani ortostatik intolerans ile karakterizedir. Ortostatik intolerans ise ayağa kalkmakla ortaya çıkan anormal bir otonomik cevaptır ve başka hastalıklarda da görülür. Ortostatik intolerans belirtileri baş dönmesi, sersemlik, göz kararması, genel bir halsizlik, yorgunluk, çarpıntı, zihin bulanıklaşması, anksiyete, bulantı, nefes darlığı ya da baş ağrısıdır. Ortostatik intolerans PoTS dışında ortostatik hipotansiyonda, vazovagal senkopta ve kronik izole ortostatik intoleransta da görülür.
Fotoğraf: Dilek Necioğlu Örken
Normalde ayağa kalktığımızda yer çekimi nedeni ile kanımızın bir kısmı ayaklarımızda ve karın bölgemizde göllenir. Buna cevap olarak kan damarları hızla daralır ve kalp hızı hafif artar. Böylece kalp ve beyne giden kan sabit tutulur ve kan basıncının düşmesi önlenir. İşte bütün bu işler otonom sinir sistemi tarafından bizim bilinçli bir katkımız olmadan yapılır. PoTS da otonom sinir sistemi düzgün çalışmaz. Ayağa kalktığımızda kalp ve beyne giden kan azalır ve bu durumu düzeltmek için de kalp atışı hızlanır.
Tipik olarak PoTS’u olan hastalar genç (15-50 yaş) ve kadındır (K/E 5:1). Hastaların yarısında ilk bulgular ergenlik çağında ortaya çıkar ve hastaların %90’ı doğurganlık çağındaki kadınlardır.
PoTS’u ölümcül bir hastalık olmamakla birlikte kişinin yaşam kalitesini çok fazla bozar. Hafif egzersiz, sıcak, yemek yemek gibi basit günlük aktiviteler bile dramatik bir şekilde belirtilerin artmasına neden olur. Ciddi yorgunluk ve dikkat problemleri iş ve okul hayatını olumsuz etkiler.
PoTS’nun bulguları ortostatik intolerans belirti ve bulguları ve pozisyonla alakasız belirti ve bulgular olarak ikiye ayrılabilir.
Ortostatik intolerans bulguları ayağa kalkmakla ortaya çıkar ve oturup, yatmakla rahatlar. Bu bulgular baş dönmesi, çarpıntı, göz kararması, bayılacakmış gibi olma, konsantre olma güçlüğü ve baş ağrısıdır. Bazı hastalarda ayrıca nefes darlığı, göğüs ağrısı, bulantı, titreme, ateş basması, ya da bulanık görme olabilir. PoTS’da görülen baş ağrısı başın genellikle arka kısmında ve boyun kaslarına lokalize künt bir ağrıdır.
Ortostatik belirtiler ayakta durunca daha belirgindir, yürümekle daha iyi tolere edilebilir. Yine belirtiler sabah erken saatlerde, sıcak havada, adet dönemlerinde ve ateşli bir hastalık ya da stres sırasında daha kötüdür. PoTS’u olan kimseler hemen hiçbir zaman ayakta sıcak duşu tolere edemezler ve oturmaları gerekir. Susuz kalmak ya da kan basıncını düşüren ilaçlar almak da ortostatik belirtilerin artmasına neden olur.
Ayağa kalkmakla alakasız bulgular gelip geçici ya da devamlı olabilirler. Uyku bozukluğu, anksiyete, yorgunluk, istirahatte ya da gece ortaya çıkan paroksismal taşikardi, ellerde ve ayaklarda morarma ve karıncalanma, göğüs ağrısı, baş ağrısı, konsantrasyon zorluğu, bayılma, bulanık görme, ağız ve göz kuruluğu, ayaklarda soğukluk, deride kızarma ve sık idrara çıkma görülebilir. PoTS’da yorgunluk evrenseldir ve %93 oranında görülür. Çoğu hasta bilişsel problemler (beyin sisi) tarifler.
Öyküde ortostatik intolerans bulguları varlığında ayağa kalkmakla kalp hızının 30 atım/dk artması ve 10 dakika boyunca artmış şekilde devam etmesi ile tanı konur. Eşlik eden ortostatik hipotansiyon olmamalıdır.
Ayrıca vakaların yarısı belirtiler başlamadan önce viral bir enfeksiyon geçirdiğini, %25’i ise ailesinde benzer şikayetleri olanlar olduğunu ifade eder. Ortostatik intolerans bulgularını arttıran faktörler sorgulanmalıdır.
Otonomik incelemeler özellikle tilt-table testi tanıda yardımcıdır. Bazı biyokimyasal incelemeler, yatarken ve ayakta norepinefrin düzeyi bakılması gerekebilir. Hastalarda kardiyolojik ve bazen de psikiyatrik değerlendirme gerekebilir.
Dehidratasyon dediğimiz vücudun susuz kalması, ilaca bağlı taşikardiler, ortostatik hipotansiyon, vazovagal senkop, kronik izole ortostatik intolerans, panik atak ve anksiyete bozuklukları, intrakranial hipotansiyon, Chiari malformasyonu ve Ehler Danlos sendromu ayırıcı tanıda düşünülmesi gereken hastalıklardır. Bazen ciddi viral enfeksiyonlar ve kafa travmasından sonra da görülebilir.
Yatağın başının hafif yükseltilmesi ve yataktan kalkarken yavaş ve kademeli kalkma, sıvı ve tuz alımının arttırılması, egzersiz, yaşam şeklinde düzenlemeler, alkol tüketiminin azaltılması, kompresyon çorapları, karşı basınç manevraları ve tüm bu önlemlere rağmen devam eden yakınmalar varsa ilaç tedavisi uygulanabilir.
