Güncelleme: 03/04/2023
Fotoğraf: Dilek Necioğlu Örken
Sars-COV-2’nin neden olduğu hastalık klinik olarak pek çok farklı şekilde karşımıza çıkar. Hiç bulgu olmadan ya da hafif üst ve alt solunum yolu hastalığından, çoklu sistem tutulumu ile hayatı tehdit eden şekle kadar değişkendir. Çoğu vaka 2-4 haftada düzelir. Hastalığın uzun dönem etkilerine dair bulgular her geçen gün artmaktadır.
Dünyada yaklaşık 65 milyon kişi Uzun Covid’den muzdarip. İnsidansı hastalığı ayakta geçirenlerde %10-30, hastanede yatanlarda %50-70 ve aşılı kişilerde %10-12 civarında.
Başka bir tanı ile açıklanamayan ve ilk covid-19 tanısından 4 hafta sonra halen devam eden ya da yeni ortaya çıkan bulgular Uzun Covid diye adlandırılır.
Uzun Covid nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı, çarpıntı, yorgunluk, kas ağrısı (miyalji), tat koku kaybı, kognitif bozukluklar (bellek kaybı) ve uyku bozuklukları gibi çok çeşitli bulgularla karşımıza çıkabilir.
Uzun Covid, birden fazla hastalığa yol açabilir. Kardiyovasküler, trombotik dahil olmak üzere serebrovasküler hastalıklar, tip 2 diyabet, miyaljik ensefalomiyelit/kronik yorgunluk sendromu (ME/CFS) ve disotonomi, özellikle de postural ortostatik taşikardi sendromuna (POTS) neden olabilir. Semptomlar yıllar sürebilir ve özellikle yeni başlayan POTS ve ME/CFS bazı vakalarda ömür boyu kalıcı olabilir.
Uzun Covid için risk faktörleri:
1. İleri yaş
2. Kadın cinsiyet
3. Kardiovasküler hastalık, kronik akciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları, hipertansiyon, diyabet gibi kronik hastalıklar
4. Obesite
5. İlk hastalığın ağırlığı
Uzun Covid nörolojik olarak duyusal-motor semptomlar, bellek kaybı ve kognitif etkilenme, paresteziler, diziness ve denge bozuklukları, ses ve ışığa hassasiyet, tat ve koku kaybı, otonomik disfonksiyon, kulak çınlaması ve işitme kaybına yol açabilir. Bir meta analizde 12 hafta sonra yorgunluk %32 ve kognitif etkilenme %22 bulunmuştur. Bugüne kadar 1.3 milyon kişide mental bozukluklar (beyin sisi) saptandı. Anksiyete ve depresyon zamanla normale döndü ancak beyin sisi gibi nörokognitif durumların devamlılık riski arttı.
Ne yazık ki günümüzde henüz Uzun Covid’in kesin bir tedavisi yok. Yol açtığı semptomlara yönelik tedaviler mümkündür.
