Güncelleme: 15/02/2021
Bunama yani demans, bilişsel işlevlerin beyindeki bir bozukluğa bağlı olarak kaybıdır. Demans olarak nitelendirilebilecek bir zihinsel bozulma öncelikle birden fazla bilişsel işlevi bozmalıdır. Ayrıca mesleki performans, sokakta ve mali işlerde bağımsızlık, sıradan aygıtların kullanımı, hobiler, ev işleri ve kendine bakım ile özetlenebilecek günlük yaşam aktivitelerinde kayda değer bir bozulmaya yol açacak şiddette, kalıcı ve sıklıkla da ilerleyici olmalıdır. Demansın en sık görülen tipi Alzheimer Hastalığı (AH) olmakla birlikte başka pek çok tipi vardır.
Yaşlanmaya bağlı bilişsel değişiklikler olabilir. Yaşlanma ile bellek, öğrenme ve düşünme değişebilir. Ama hiçbir zaman günlük yaşam aktivitesini bozacak bellek kaybı ve bilişsel etkilenme normal yaşlılıkta görülmez.
Mini Mental Test klinikte sık kullanılan bir tarama testidir. Ancak yanlış pozitif (depresyon) ve yanlış negatif (erken demans) sonuçlar verebileceği akılda tutulmalıdır. Tarama testi ile şüphe uyanmış ise hastalar daha ayrıntılı nörolojik ve psikometrik değerlendirmeye alınmalıdır.
En sık görülen demans Alzheimer Hastalığıdır. Diğer demans çeşitleri vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, frontotemporal demanslardır.
Öncelikle yalancı demansa neden olan depresyon her hastada ayırıcı tanıda yer almalıdır. Onun dışında vitamin B12, B1 ve B6 eksiklikleri, kurşun ve cıva zehirlenmesi gibi toksik nedenler, hipotiroidizm gibi endokrin nedenler, vaskülopatiler, subdural hematom, normal basınçlı hidrosefali ve yavaş büyüyen tümörler gibi yapısal nedenler, santral sinir sistemi enfeksiyonları ayırıcı tanıda gözden geçirilmelidir.
Alzheimer Hastalığının görülme sıklığı yaşla birlikte artmaktadır. Sıklık 70-74 yaşlarında %5 iken 95-99 yaşlarında %40’tır. Ülkemizde de nüfus giderek yaşlanmaktadır ve 2050 yılında yaklaşık 2,3 milyon demans hastası olması beklenmektedir.
Çok sayıda kanıt kalp için kötü olan etkenlerin beyin için de kötü olduğunu göstermektedir. Koroner arter hastalığı ve inme için iyi belirlenmiş risk faktörleri demans için de risk faktörüdür. Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi, sigaranın bırakılması, destekleyici ve tatminkar sosyal ilişkilerin ve desteğin sağlanması, yeterli süre uyunması, dengeli beslenme, bilişsel aktiviteyi canlı tutacak hobiler ve düzenli egzersiz riski azaltmada önemlidir.
Hastalığın ilk 2-4 yılı hafif/erken evre olarak adlandırılır. En erken bulgusu yeni olayların, yeni öğrenilen şeylerin unutulmasıdır. Diğer bulgular zaman yöneliminin ve matematik hesap gibi karmaşık bilişsel işlevlerin bozulması ve de çok basamaklı karmaşık aktivitelerin yapılmasında zorluktur. Konu ve soru tekrarı, kendini ifade etmede hafif zorluklar olabilir. Yazma ve alet kullanmada zorluklar başlayabilir.
Yaklaşık 4-10 yıllık dönem orta evre olarak kabul edilir. Problemlerle başa çıkmada artan bir güçlük vardır. İlerleyen bellek bozukluğu çeşitli alanlarda yaşamı etkiler. Yönelimde bozulma, sebep sonuç ilişkisi kurmada güçlük başlar. Kaybolma riski yüksektir, uyku bozukluğu olabilir davranışsal semptomlar daha da belirgindir. Artık günlük yaşam aktivitelerinde yardıma ihtiyaç duyar. Orta-ileri evrede bellek sorunları ve kafa karışıklığı daha da belirgin hale gelir.
Yakınlarını tanımada güçlük başlar. Yeni bilgi öğrenemez. Bir kaç basamaklı görevlerde belirgin güçlük (giyinme gibi) görülür. Bir takım psikiyatrik bulgular ortaya çıkabilir.
İleri son evrede ise geçmiş ve mevcut zaman karışır, yakınlarını hiç tanıyamaz. Sözel iletişim ileri derecede bozulmuştur. Psikiyatrik semptomlar çok daha belirgin hale gelebilir. Düşmeler olabilir, yutma sorunları, idrar ve dışkı kaçırma görülebilir ve nihayetinde yatağa bağımlı hale gelebilir. Tamamen bakıma muhtaçtır.
Tedavide antikolinesteraz inhibitörleri Donepezil, Rivastigmine, Galantamine ve NMDA resptör antagonisti Memantin kullanılmaktadır.
